…این صفحه از دوهفته‌نامه را بنا به خواست خوانندگان به طراحی داخلی اختصاص می‌دهیم. در این شماره مقدمه‌ای کوتاه خواهیم داشت و در بحث‌های پیش رو در شماره‌های آتی به‌تمامی ارکان طراحی یک فضا در حوزه معماری داخلی خواهیم پرداخت، بحث‌ها پیرامون معرفی طراحان، سبک‌ها، مبلمان، متریال‌ها، چیدمان فضاها و هر آنچه در حوزه‌ی معماری داخلی باشد، خواهد بود. در این این بخش از دیدگاه‌های طراحان، اتفاقات و روندی که در طراحی یک فضای داخلی ساخته‌وپرداخته می‌شود، صحبت خواهدشد. این صفحه مختص یک موضوع واحد نخواهد بود و از کل‌ترین کل تا جزءترین جزء را در بر خواهد گرفت…
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۹، نیمه دوم آذر ماه ۱۳۹۵ ، حرفه نگاری ، صفحه ۱۰
به قلم: ملیکا حسینی‌نژاد
تعریف «معماری داخلی»، «طراحی داخلی» و «دکوراسیون داخلی» چیست و هرکدام شامل چه بخش‌هایی می‌شوند؟
در وهله‌ی اول می‌خواهیم در همین ابتدا تعریف درستی از این تخصص‌ها داشته باشیم. هرکدام از این رشته‌ها چه‌کاری انجام می‌دهند و شامل کدام‌یک از بخش‌های طراحی فضای داخلی می‌باشند؟ به‌طور مرسوم طراحی داخلی عبارتی است برای توصیف انواع پروژه‌های داخلی از دکوراسیون گرفته تا بازطراحی، اما برخلاف تصوری که امروزه باب شده است معماری داخلی فراتر از تنها چیدمان مبلمان داخلی و تعیین رنگ‌های داخلی است. معماری داخلی به ایجاد تغییرات کلی در بناهای موجود و نحوه‌ی برخورد با فضاها و ساختارهای موجود، استفاده مجدد از ساختمان و اصول ساماندهی فضاها می‌پردازد. این تخصص به طراحی اجزا و فضاهای ثابت داخلی پرداخته و مانند معماری ساختمان، تمامی بخش‌های داخل فضا را شامل می‌شود مانند سازه، تأسیسات، مصالح، ترکیب‌بندی و … اگر بخواهیم به بیان ساده‌تر بگوییم معماری داخلی طراحی اجزا و فضای ثابت داخلی است و اغلب با مسائل پیچیده ساختاری، محیطی و سرویس‌دهی درگیر می‌باشد. طراحی داخلی یک حرفه بین‌رشته‌ای است که به خلق گستره‌ای از محیط داخلی می‌پردازد، محیط‌هایی که هویت و حال و هوای خویش را از طریق دست‌کاری در حجم فضایی، موقعیت قرارگیری عناصر خاص و مبلمان و نحوه برخورد با سطوح پدیدآورده‌اند. این رشته شامل پروژه‌هایی است که در سازه بنا تغییری ایجاد نکرده و یا تغییرات اندکی را می‌دهند، بااین‌حال استثناهایی نیز وجود دارد. دکوراسیون داخلی، هنر تزیین فضاهای داخلی است جهت انتقال یک ویژگی خاص که با معماری موجود به‌خوبی کار کند. دکوراسیون داخلی به نقش سطح‌ها، تزیینات، مبلمان، رنگ، کف‌پوش و مصالح می‌پردازد. به بیانی ساده‌تر، می‌توانیم طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی را چگونگی چیدمان فضاها و اجزا متغیر آن تعریف کنیم.
تاریخچه: در اوایل قرن بیستم، سرمایه‌های جدید به پیدایش طبقه‌ای از مشتریان ثروتمند انجامید که تمایل داشتند رفاه خویش را به نمایش بگذارند. ازاین‌رو، طراحان را برای طراحی مجدد خانه‌هایشان بکار گرفتند. در ابتدا سه گروه مختلف به طراحی داخلی می‌پرداختند. دسته‌ی اول دکوراتورها بودند که اغلب آن‌ها را خانم‌ها تشکیل می‌دادند. انتشار کتاب‌هایی نظیر «خانه‌ای باسلیقه خوب»(۱۹۱۳) نوشته الزی د ولف، کتاب «دکوراسیون خانه‌ها»(۱۸۹۷) نوشته ادیس وارتن و اگدمن کادمن، باعث شناخته شدن کار دکوراتورها به‌عنوان یک تخصص و حرفه شد. گروه دوم از کسانی که به طراحی داخلی می‌پرداختند معمارانی بودند که با استفاده از سبک آرت دکو به طراحی ساختمان‌های بزرگ عمومی اشتغال داشتند. سبک آرت دکو Art Deco نام خود را از «نمایشگاه بین‌المللی هنرهای تزیینی و صنعتی مدرن» که در سال ۱۹۲۵ در پاریس برپا شد، اخذ کرده است تا حدودی وام‌دار سبک آرت نوو نیز است اما مهارشده‌تر و به معنی دقیق، مدرن‌تر از آن. سبکی تجملی است با فرم‌های زیگزاگ، پله‌ای، دایره آفتاب (نوعی موتیف) و قوس‌های بلند که از اشیا مختلفی مثل آلومینیوم، ورشو، لاکر، چوب کاری، پوست کوسه و گورخر نیز به‌عنوان متریال بهره می‌برد. در آرت دکو هر چیزی پیدا می‌شد از نقوش ساده گرفته تا نقوش پرپیچ‌وتاب و پیچیده، اشکال هندسی مدرن در کنار فرم‌های سلطنتی و مجلل مانند قوس و پیکان و مشعل (موتیف‌های نئوکلاسیک قرن هجدهم)، طرح‌های تجریدی آفریقایی، اهرام پله‌ای مایاها و موتیف‌های مصری لوتوس و سرگین‌غلتان. سالن‌هایی با مبلمان نفیس، نازبالش‌ها، آویزهای منگوله‌دار و سطوحی پوشیده با نقوش عجیب و رنگ‌های درخشان گرفته تا فضاهای مدرنیستی با دیوارهای ساده سفید، مبلمان مستطیل شکل و مجسمه‌های تجریدی که در تمامی نقاط خودنمایی می‌کردند. هرچند این سبک نیز پس از رسیدن به تولید ماشینی، به‌عنوان سبکی تجملی پشتوانه‌های خود را از دست داد؛ با شروع جنگ جهانی دوم در اروپا به دست فراموشی سپرده شد و تنها محدود به خانه‌ها و مجموعه‌های مشتریان ثروتمند و هنردوست خود شد. یکی از طراحان پرکار بین دو جنگ جهانی رابرت اتکینز Robert Atkinson است که می‌توان از نمونه‌های داخلی آن ساختمان پرزرق‌وبرق دیلی اکسپرس Daily Express واقع در لندن را نام برد. موزاییک‌های به رنگ آبی و طلایی این بنای باشکوه مکمل و متناسب با این ساختمان ساخته‌شده از فولاد و شیشه بود. این تنها یک پروژه دکوراتیو نبود بلکه یک طرح تفسیرگرایانه بود. گروه سوم طراحان داخلی، آن دسته از معماران مکتب مدرنیسم نظیر آدولف لوس Adolf loos و لوکوربوزیه Le corbusier بودند که معماری داخلی را چیزی جدای از معماری نمی‌دانستند و با ایجاد فضاهای مینیمال و عاری از تزئینات و دکوراسیون‌های غیرضروری به خلق نوع دیدی از زیبایی‌شناسی معماری دست زدند که تمامی آثار پس از خود را تحت تأثیر قراردادند. استفاده از فرم و بافت ساده، تعادل نامتقارن در مبلمان و طرح، تعریف فضاهای خالی، اهمیت بیشتر عملکرد اشیاء در مقابل فرم آن از ویژگی‌های معماری داخلی این دسته از افراد بود. بسیاری از پروژه‌های اولیه آدولف لوس بیش از آنکه یک معماری خالص باشد را می‌توان به‌عنوان طراحی داخلی به شمار آورد. او در ترویج این مسئله از طریق کارهای اولیه و نوشته‌هایش در روزنامه داس آندره مؤثر بود.
پس از جنگ جهانی حرفه‌ی طراحی داخلی شروع به شکوفا شدن نمود و جایگاه و موقعیتش در جامعه بهبود یافت. در دهه‌ی ۱۹۵۰ این رشته به رسمیت شناخته شد و به‌عنوان یک حرفه با حقوق مشخص توسعه یافت. «انستیتو دکوراتورهای بریتانیا» در سال ۱۸۸۹ بنیان گذاشته‌شده بود در سال ۱۹۸۷ به «انجمن رسمی طراحان» تبدیل گردید. «انستیتو دکوراتورهای امریکا» نیز در سال ۱۹۳۱ تأسیس شد و در دهه ۱۹۷۰ به انجمن طراحان داخلی تبدیل گردید. این حرفه در انگلستان هنوز از جایگاه قانونی برخوردار نیست و هیچ منع قانونی ندارد، در اروپا و آمریکا کارهای طراحی داخلی تنها توسط طراحان داخلی دارای پروانه، مجاز بوده و انجام می‌گیرد. ایران نیز در این بازه‌های زمانی نام برده بسیار تحت تأثیر اروپا و امریکا بوده و بسیاری از هنرمندان در پی جنبش مدرنیسم به این سبک روی آورده بودند و با نگاهی به آثار هنرمندان پی به این قضیه خواهید برد (در شماره‌های بعدی به معماری داخلی در ایران بیشتر خواهیم پرداخت). رشته‌ی معماری داخلی اولین بار در سال ۱۳۵۱ در مدرسه‌ی عالی ساختمان، توسط حبیب‌الله آیت‌اللهی تأسیس گردید که اداره آن نیز با خود وی بود.
در پروژه‌های طراحی، طراحان داخلی معمولاً با دو نوع فضا مواجه می‌شوند. اولین نوع از این فضاها، یک بنای موجود می‌باشد یعنی فضایی ساخته‌شده که هدف از طراحی داخلی آن، یا تغییر کاربری پروژه خواهد بود یا اینکه در بازسازی و یا بازطراحی فضا دخل و تصرف خواهد کرد. طراح قبل از ارائه هرگونه راهبردی برای ایجاد تغییر در این بنا، کلیه فضاهای داده‌شده را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد. در بازطراحی، طراح یا کاملاً منطبق با طرح پیش می‌رود و یا اصلاحاتی اساسی را اعمال می‌کند. دسته‌ی دوم، ساختمان‌هایی هستند که هنوز اجرانشده‌اند. در این مورد، طراح می‌بایست مقاصد معمار را قبل از ارائه پیشنهاد خویش شناسایی نماید. این مسئله تنها به شناخت سازه و موقعیت بازشوها و مصالح ختم نمی‌شود بلکه درک رویکرد نظری معماری را نیز در بردارد. درواقع ارتباط معمار و طراح داخلی می‌تواند یک ارتباط دوسویه باشد تا درون و بیرون با یکدیگر شکل بگیرد.
اغلب اوقات پروژه‌های معماری داخلی درگیر استفاده مجدد از ساختمان‌های قدیمی هستند. برخورد طراحان با این نوع پروژه‌ها متفاوت می‌باشد؛ مثلاً در اغلب مواقع ساختمان دارای عناصر ویژه و باارزش بوده و طراح درصدد تغییر یا از بین بردن آن‌ها بر نخواهد آمد و طراح از استفاده‌ی مجدد این اشیا و عناصر یافت شده در طراحی جدید خواهد پرداخت و این روند باعث ایجاد احساس خاصی از درک فضا به بیننده خواهد شد. به‌عنوان نمونه موردی بازطراحی در این خصوص در ایران، می‌توان از هتل عتیق اصفهان نام برد. بنای هتل سنتی عتیق مربوط به دوره قاجار بوده و در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۲۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. این هتل سنتی در دل بافت تاریخی شهر اصفهان با قدمتی ۲۰۰ ساله با مرمت و حفظ وضع موجود، عملکردی متفاوت را به فضای خانه داده است. طراح در این پروژه سعی در حفظ عناصر و ساختار بنا را داشته و تعریفی جدید از فضاهای موجود با کاربری متفاوت بیان داشته است. همچنین سعی شده که این هتل با چشم‌اندازی موزه مانند، بسیار زیبا و متفاوت تجربه اقامت خاص در این خانه قدیمی و آشنایی با آداب‌ورسوم گذشتگان را برای مسافران شهر اصفهان تداعی می‌کند.
در برخی دیگر از پروژه‌های داخلی طراحان عنصری جدید را طراحی کرده و به فضا الحاق می‌کنند. درواقع بنا با عناصر و ساختار باارزش خود باقی است و طراح تنها تعریفی جدید و مدرن با در نظر گرفتن پیشینه‌ی بنا در کنار فضای تاریخی و قدیمی دارد. به‌عنوان‌مثال دفتر معماری سرفس عنصر جدیدی را برای بهبود کارکرد کتابخانه مدرسه پزشکی کویین مری در لندن وارد فضا کرده است. زبان معاصر این بخش جدید در تقابل باکارهای سنگی بنای موجود قار دارد. از نمونه‌های عالی در این زمینه در ایران می‌توان از موزه‌ی آبگینه نام برد که در شماره‌ی قبل در قسمت #درشهرمن به آن پرداختیم.
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۹، نیمه دوم آذر ماه ۱۳۹۵ ، حرفه نگاری ، صفحه ۱۰
به قلم: ملیکا حسینی‌نژاد
کپی‌رایت این مطلب متعلق به «دوهفته نامه طراح امروز» می‌باشد. لذا بازنشر آن در نشریات و فضای وب (وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی) با هر شکل و عنوان، فقط با پذیرش کتبی شرایط گروه رسانه‌ای طراح در ثبت مرجع و ماخذ امکان‌پذیر است.