… ه نام ساختمان پلاسکو تداعی‌کننده خیابان جمهوری و به‌خصوص محدوده خود ساختمان پلاسکو است. نام پلاسکو، خیابان جمهوری، میدان فردوسی، ساختمان آلومینیوم و… را در ذهن متبادر می‌کند. شاخص بودن این ساختمان هنوز هم بعد از فروریختن ادامه دارد و موقعیت خود را به‌عنوان یکی از عناصر هویت‌دهنده شهر حفظ کرده است….
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۲۷، نیمه دوم مهر ماه ۱۳۹۶ ، شهر و منظر، صفحه ۷
به قلم: سید شهاب میرفتاح
آخرین روز دی‌ماه سال ۱۳۹۵ خبر آتش‌سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو شهر را در بهت فروبرد. اولین آسمان‌خراش ایران و خاورمیانه در سال ۴۱ در ۱۷ طبقه ساخته شد؛ سال‌ها در خیابان جمهوری جا خوش کرده و ناظر بر بیش از نیم‌قرن اتفاقات و حوادث شهر تهران بود. ساختمانی که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردش، نه‌فقط برای مردم تهران که برای بسیاری از ایرانی‌ها شناخته‌شده بود. سکونت پنجاه‌ساله پلاسکو در خیابان جمهوری، جانمایی آن و دیگر ویژگی‌های این بنا باعث شده بود که به‌عنوان یکی از المان‌ها و شاخصه‌های شهری شناخته شود. پلاسکو در مسیریابی‌ها، نقشه‌های ذهنی مردم از شهر و آدرس‌های کلامی مردم به‌وفور دیده می‌شود. در بسیاری از مواقع نام ساختمان پلاسکو تداعی‌کننده خیابان جمهوری و به‌خصوص محدوده خود ساختمان پلاسکو است. نام پلاسکو، خیابان جمهوری، میدان فردوسی، ساختمان آلومینیوم و… را در ذهن متبادر می‌کند. شاخص بودن این ساختمان هنوز هم بعد از فروریختن ادامه دارد و موقعیت خود را به‌عنوان یکی از عناصر هویت‌دهنده شهر حفظ کرده است.
مردم اغلب در شهرهای بزرگ در ذهن خود نقشه‌ای از شهر ساخته‌اند؛ نقشه‌ای که با توجه به شناخت و خاطرات و نحوه‌ی برخوردشان با شهر متفاوت است. یکی از عوامل ساخت چنین نقشه‌هایی در ذهن، شاخص‌های شهری است که نهایتاً در خوانایی منظر شهری به کاربر کمک می‌کند. داشتن تصویری روشن از محیط پیرامون باعث ایجاد احساس امنیت، افزایش تجربه و قدرت جابه‌جایی در محیط می‌شود. مفهوم خوانایی شهر توسط «کوین لینچ» وارد ادبیات طراحی شهری شد. بنا به عقیده لینچ، خوانایی می‌تواند هویت، ساختار و معنای پیرامون محیط را ارتقا دهد. ناظری که چشم به سیمای شهری خوانا دارد می‌تواند بدون واسطه مظاهر احساس شهر را درک کند و می‌تواند آگاهی بیشتری از محیطی که در آن قرارگرفته را کسب کند.
ساختمان پلاسکو با تعاریف بالا و حضور در خاطرات جمعی مردم و دیگر ویژگی‌هایش، یکی از عناصر خوانایی تهران بود؛ ولی اکنون بعد از یک سال باید برای نبودن این المان شهری چاره‌ای اندیشید، اگر این نبودن به درازا بیانجامد، به‌مرورزمان از اذهان شهر و مردم پاک می‌شود و کارایی گذشته خود را از دست خواهد داد.
سؤال مهمی که ذهن بسیاری از مردم و کارشناسان را به خود درگیر کرده، این است که با خلأ به وجود آمده در خیابان جمهوری چه باید کرد… آیا با ساخت ساختمانی شبیه به ساختمان قبلی مشکل مرتفع می‌شود؟ و یا باید یادبودی برای شهدای آتش‌نشان ساخته شود و یا نسخه‌های دیگری باید برای آن تجویز کنیم؟ پاسخ به این سؤالات نیاز به تأمل و تحقیق دارد؛ اما در این میان می‌توان گفت که یکی از عوامل مهم در منظر شهری، همان خوانایی منظر شهری است که پلاسکو در حد ظرفیت خود به دوش می‌کشید و اکنون نیز توقع می‌رود جانشین پلاسکو هم ظرفیت خوانایی شهر را کاهش ندهد.
عوامل بسیاری را باید در مسیر طراحی جانشین ساختمان پلاسکو در نظر گرفت. با توجه به روندی که مسئولین شهر در پیش گرفته بودند به‌راحتی می‌توان نتیجه گرفت که ساخت جانشین پلاسکو در مسیر قرار نداشت و نمی‌توانست جذبه و کشش گذشته خود را به دست آورد؛ اما حالا با مدیریت جدید شهری این امید می‌رود که حفظ هویت ساختمان پلاسکو قدیم در طرح جدید از مهم‌ترین عواملی است که باید به آن توجه کرد؛ زیرا این هویت پلاسکو است که بعد از کمتر از یک سال هنوز سایه سنگینش بر خیابان جمهوری حس می‌شود. ساخت المانی جاودانه به یاد پیر‌ترین آسمان‌خراش تهران و نیز به یاد شهدای سربلند آتش‌نشان می‌تواند راهکاری درست باشد. اگرچه همین نظر نیز واکاوی و دقت نظر بیشتری را نیازمند است.
.
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۲۷، نیمه دوم مهر ماه ۱۳۹۶ ، شهر و منظر، صفحه ۷
به قلم: سید شهاب میرفتاح
کپی‌رایت این مطلب متعلق به «دوهفته نامه طراح امروز» می‌باشد. لذا بازنشر آن در نشریات و فضای وب (وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی) با هر شکل و عنوان، فقط با پذیرش کتبی شرایط گروه رسانه‌ای طراح در ثبت مرجع و ماخذ امکان‌پذیر است.