…سنگ کار کنیم بهتر فروش می‌رود، اما اگر نما رومی باشد کمیته نما طرح را رد می‌کند. بهتر است مجسمه‌ها و سنتوری‌ها را حذف کنیم که خیلی خودنمایی نکند. آجر هم خوب است. الان خیلی مد شده. آدمش (طراح/معمار) را هم می‌شناسیم، ممکن است دستمزدش زیاد باشد اما رفت‌وبرگشت‌های کمیته را ندارد. هر چند زود خراب می‌شود و از قیافه می‌افتد اما جای فکر دارد. اصلا برویم سراغ ترمووودها. چوب همیشه و در هر حالت مد است. پانل‌های بتنی هم در کنارش کار بگذاریم شبیه این مسابقه‌ای‌ها می‌شود. اصلا کامپوزیت از همه‌‌اش بهتر بود. بی‌دردسر و گرفتاری کار می‌کردیم و سریع تحویل می‌دادیم. حیف که از مُد افتاد. دولتی کار‌ها (پروژه‌های دولتی) کیفش را می‌برند. البته شاید کمیته، کامپوزیت را هم کنار بگذارد. اصلا این «کمیته» سروکله‌اش از کجا پیدا شد؟! …
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۸، نیمه اول آذر ماه ۱۳۹۵ ، شهر ، صفحه ۵
به قلم:شیدا حقیقت پور
نما و منظر شهری! عبارتی که هر بار ذهن را به خود مشغول می‌دارد و در نهایت به چند تصویر با محتوای ناهماهنگ منتهی می‌شود که تنها محدود به تهران نیست. در هرکدام از شهرهای بزرگ و حتی کوچک استان‌های ایران که قدم بگذاریم، بدون در نظر گرفتن بافت تاریخی و نشانه‌های شهری تقریبا با یک تصویر و فضا مواجه می‌شویم. نماهایی سنگی که از موتیف‌های معماری عصر قدرت قرن‌ها پیش اجرا شده‌اند و تعداد کثیری نمای شیشه‌ای و کامپوزیت در رنگ‌ها، تناسبات و طرح‌های متنوع و تک و توک بناهای اغلب سفید یکپارچه یا آجری و یا مرکب از پانل‌های چوبی و فلز که به تازگی بازارشان به راه افتاده است. عده‌ای معتقدند بیماری واگیردار است. اما باید در نظر داشت که با هجوم تکنولوژی و کوتاه شدن مسافت‌ها و تسهیل ارتباطات غیر از این را نمی‌توان انتظار داشت. درست است که بر طبق تعریفی نسبتا شاعرانه، نما مانند لباسی است بر تن ساختمان، اما دلیل نمی‌شود با تغییر فصل (تعبیری نسبتا شاعرانه از الگوهای مستخرج از برندگان مسابقات معماری و آثار انتشار یافته در سایت‌های معروفی با عنوان Archdaily و Architizer در هر سال) تغییر کند. اگر در همین فضای شعر و شاعری بخواهیم ادامه بدهیم، می‌توانیم ادعا کنیم مبدع هفته مُد نما و منظر در جهان هستیم بی آنکه بدانیم لباسی که ما بر تن می‌کنیم و لباسی که ساختمان بر تن می‌کند شاید تنها در مقیاس کلمه و یا حتی ترکیب حروف نوشتاری با هم اشتراکاتی داشته باشند و اصل چیز دیگری است!
واقعیت این است که هرکدام از این مُدها خواهان و طرفدارهای خودش را دارد که باعث ایجاد و عرضه آن‌ها می‌شود و در رویا هم نمی‌توان انتظار داشت که تمام ساختمان‌ها و منظر شهری یک شکل و یکپارچه باشد. اگر قرار باشد بافت‌های تاریخی را مثال بیاوریم، آن فضاها هم نسبت به گستره تغییر پذیری زمان خودشان احداث شده‌اند. قطعا به جز مواردی خاص، بدون وجود ماشین‌آلات لازم، انتقال مصالح از یزد به تهران و یا اصفهان به یزد کار آسان و مهم‌تر از همه صحیح و به‌صرفه‌ای نبوده درحالی‌که شاید امروز باشد! این تنها یک مورد کوچک و ساده از موارد دخیل و موثر بر چنین مسئله بزرگی است. تنها موردی که می‌شود به آن استناد کرد آن است که نما و منظر نیز دارد مسیری را طی می‌کند که باقی وجوه و صُور فرهنگی طی کرده و می‌کنند و باید ریشه‌ها را در خود و مردم‌مان جستجو کنیم.
نما و منظر شهرهای ما با اینکه تقریبا در اکثر شهرهای کشور شبیه بهم و یک شکل است اما با هیچ ادبیات و بیانی قابل توصیف و تحلیل نیست. یک ساختمان با یک مشخصات ثابت فنی و ظاهری را همزمان در تهران، رشت و بوشهر می‌توان پیدا کرد. ارزشمند بودن یا نبودن چنین وضعیتی را بدون واکاوی مفصل و دقیق نمی‌توان مشخص کرد. اگر بگوییم وضعیت حال حاضر بد است و باید تغییر کند پس باید در ادامه به این پرسش‌ها نیز پاسخ بدهیم که:
-چه چیز خوب است که بتوان جایگزین وضعیت حال حاضر کرد؟
-چرا این وضعیت بد است؟
-اگر بد است، چطور به این سرعت فراگیر و با اقبال عموم مواجه شده است؟
وضعیت حال حاضر منظر شهری در ایران موضوعی است که تا به حال صدها بار در قالب‌ها و چارچوب‌های متفاوت نظری و رسانه‌ای به آن پرداخته شده است. درصورتی‌که کلید واژه‌های «نما و منظر»، «هویت»، «هویت‌گرایی»، «باندبازی» و «زمینه‌گرایی» جستجو کنید بخش زیادی از این مطالب در دسترس‌تان خواهد بود. آنچه که ما را واداشت تا در صفحه شهر به این موضوع بپردازیم، نجواهای دفاتر مشاور معماری و طراحی شهری در ارتباط با نهاد نوبنیادی با «عنوان کمیته نظارت بر نما و منظر شهری» و یا «شورای نظارت بر نما و منظر شهری» بود که ممکن است با اسامی و عبارت‌های دیگری هم آن را بشناسید. تلاش بر آن بود که گزارشی مبسوط و مدون از نحوه شکلگیری، برنامه‌ریزان و تصمیم‌‌سازان و خروجی‌های این سازمان تا به امروز تهیه شود، اما طی تحقیقات اولیه تنها با چند گزارش مشابه و مختصر روبه‌رو شدیم که پاسخگوی سئوالات نبود. همچنین دستورالعمل‌هایی که در وبسایت‌های شهرداری‌های مناطق تهران ارائه شده اغلب حاوی مفادی مختصر، مشابه و کل‌نگر بودند که می‌بایست یک یا چند نفر از صاحب‌نظران درباره هرکدام به تفصیل به شرح و توصیف بپردازند.
بر اساس مصوبه‌ای که در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تحت عنوان ضوابط و مقررات نمای شهری به منظور ارتقاء کیفی بصری و ادراکی سیما و منظر شهری، در تاریخ ۲۵/۹/۸۷ به تصویب رسید، ضوابط و مقررات ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری را در سه بخش، دامنه کاربرد، حوزه شمول و اهداف مورد معرفی قرار گرفت. این مصوبه از بعد دامنه، توسعههای آتی شهر، شهرهای جدید و شهرک‌های مسکونی جدیدالاحداث را از زمان ابلاغ مورد پوشش قرار داده و در ارتباط با بافت موجود در شهرها، به ترتیب اولویت طرح‌های موضعی برنامه‌های جدید حداکثر ظرف مدت ۵ سال از ابلاغ می‌بایست تهیه و در دستور کار قرار داده میشدند. این مصوبه در پی نیل به اهداف ذیل مطرح شده بود:
-تلاش در جهت استفاده بهینه از منابع و تامین سلامت و رفاه ساکنین شهرها
-ساماندهی به سیما و منظر شهری در شهرها، روستاها و سایر مجتمع‌های زیستی در کشور و تلاش در جهت ایجاد شرایط مناسب زندگی در آن‌ها
-احیای فرهنگ معماری و شهرسازی غنی گذشته کشور
-جلوگیری از بروز ناهماهنگی‌های بصری و کارکردی در فضاها و فعالیت‌های شهری
-افزایش تعاملات اجتماعی و کوشش در جهت تنظیم جریان حیات مدنی
در واقع تمام آنچه که برای سامان بخشیدن به منظر شهرهای ما نیاز است در این موارد به طور کامل مطرح شده است، اما آنچه تحت عنوان دستورکار به شهرداری‌های مناطق ابلاغ شده و در حال حاضر وبسایت‌هایشان قابل مطالعه و دسترسی است بی‌اندازه خام و نامفهوم است. حال باید بررسی کرد که در این میان (فاصله میان تصویب این مصوبه تا تشکیل کمیته‌های نظارت بر نما و منظر در شهرداری‌های مناطق) چه اتفاقاتی افتاده است که مفاد دستورالعمل‌های شهرداری‌ها عملا قابل تفسیر و نتیجه‌گیری نیست. در مقابل در دعوای همیشگی میان دفاتر معماری و معماران کلاسیک‌ساز، گروه سومی وارد عمل شده‌اند. گروهی که درگیر بحران‌های هویت‌شناسی، هویت‌بخشی و هویت‌سازی! در بحث نماها و جداره‌های شهری شده‌اند که متاسفانه ادعاهایشان تنها در گروه‌های تلگرامی مطرح و مورد بحث قرار می‌گیرد. حال وضعیت به‌نوعی است که کمیته‌ای تشکیل شده با ضوابطی مبهم که تصمیم دارد منظر شهرهایمان را سر و سامان بدهد اما از هر کس می‌پرسیم «این ضوابط از کجا آمده‌اند؟ معیار چیست؟ چه کسانی در صدر تصمیم‌سازی‌ها و مصوبات قرار دارند؟ چه کسانی مجری هستند؟ و …» هیچ‌کس جوابگو نیست و آن‌هایی هم که برای خالی نبودن عریضه جوابی می‌دهند، خلاصه‌ای از همان دستورالعمل‌های موجود در وبسایتها را ارائه می‌کنند. بهتر دیدیم که برای یک‌بار هم که شده در قالب رسانه به سراغ مسئولان و صاحب‌نظران برویم تا حداقل یک‌بار برای همیشه مشخص شود نمای مورد تایید و استاندارد حاصل از ضوابط نامشخص کمیته نما و منظر شهری، چه عناصری دارد و الگوی پیش‌روی نما و منظر کشور چه شکل و شمایلی خواهد داشت! نوشتارهای بعدی این بخش از صفحه شهر جستارهای مستند دبیر صفحه شهر در رابطه با این موضوع خواهد بود!
.
.
منتشر شده در: دوهفته نامه طراح امروز / شماره ۸، نیمه اول آذر ماه ۱۳۹۵ ، شهر ، صفحه ۵
به قلم: شیدا حقیقت پور
.
کپی‌رایت این مطلب متعلق به «دوهفته نامه طراح امروز» می‌باشد. لذا بازنشر آن در نشریات و فضای وب (وبسایتها یا شبکه‌های اجتماعی) با هر شکل و عنوان، فقط با پذیرش کتبی شرایط گروه رسانه‌ای طراح در ثبت مرجع و ماخذ امکان‌پذیر است.