…با وجودی که از عمرمعماری های- تک حدود چهار دهه می‌گذرد، ولی ساختمان‌های معدودی به این سبک در ایران ساخته شده و اکثر این ساختمان‌ها در تهران است. دلیل عمده آن می‌تواند به لحاظ نیاز به تکنولوژی بسیار پیشرفته جهت اجرای این‌گونه بناها باشد. دلیل دیگرآن هزینه نسبتا زیاد برای احداث و نگهداری این ساختمان‌ها است که آن نیز عامل دیگری جهت احداث کم شمار این بناها می‌باشد. در این قسمت پنج نمونه از ساختمان‌های های- تک در ایران بحث و تحلیل خواهد شد…
منتشر شده در: فصلنامه طراح / شماره ۴، پاییز ۱۳۹۰ ، معماری ، صفحه ۱۱۴
به قلم: وحید قبادیان
یک سال قبل از اعلام مرگ معماری مدرن توسط چارلز جنکز، فرزند خلف این معماری یعنی سبک‌های- تک در پاریس در سال ۱۳۵۰ پا به عرصه وجود گذاشت. اولین ساختمان این سبک به نام مرکز ژرژ پمپیدو۱ که توسط دو معمار جوان به نام های ریچارد راجرز و رنزو پیانو طراحی شده بود در این سال برنده مسابقه طراحی این مرکز هنرهای معاصر اعلام شد.
در این بنا به منظور ایجاد تالارهای وسیع، خرپاها از دو طرف ستون‌ها کنسول شده بود. لبه های کنسول توسط کابل های فلزی به یکدیگر و زمین اتصال داشتند. بدین ترتیب، خرپا ها دهانه‌های بزرگ‌تری را می‌توانستند پوشش دهند. علاوه بر نمایش سازه بر روی سطوح خارجی و داخلی بنا، سایر اجزاء فنی و تکنولوژیک ساختمان همچون دودکش‌ها، آبگردان‌ها، لوله‌های تأسیساتی و راه‌پله‌ها و مسیرهای رفت و آمد نیز بر روی بدنه ساختمان نمایان شده بود. در بیانیه هیئت داوران مسابقه چنین عنوان شده بود «عصر ما عاشق زندگی جذاب و پر تحرک است. (Brensing 2000, 128)
در ساختمان‌های متداول، معمولا فن‌آوری ساختمان در لایه‌های داخلی ساختمان پنهان است. ولی یکی از مشخصه‌های ساختمان های- تک، نمایش درون بنا در برون آن است. بدین ترتیب تکنولوژی ساختمان به صورت شفاف و عریان به تماشا در می‌آید.
معماری های- تک بزرگداشت دستاوردهای عصر مدرن است. علم و تکنولوژی مدرن، یکی از شاخص‌های مهم این عصر است. در این معماری، پیشبرد حرفه ساختمان سازی با استفاده از فن‌آوری مدرن به صورت هنرمندانه‌ای طراحی و در معرض دید قرار می‌گیرد.
معماری های- تک، همچون معماری مدرن، معتقد به والایی علم و تکنولوژی مدرن و عصر ماشین است. ولی اگر معماری مدرن ماشین را در طرح‌های ساختمانی نشان می‌داد، های- تک داخل و اجزاء ماشین را در معرض دید قرار می‌دهد.
معماری های- تک تنها نمایش احجام و اجزاء زیبای تکنولوژی نیست. معماران این سبک، همچون سلف خود، معتقد به فلسفه پوزیتیویسم ۲
هستند. آنها خود را پیشقراول در به‌کارگیری آخرین و جدیدترین دستاوردهای علم و تکنولوژی در حوزه معماری می‌دانند. لذا نوآوری و ابداع در فن‌آوری ساختمان امری مهم و کلیدی در طرح‌های آنها محسوب می شود. «پروسه ابداع مجدد شاخصه تمامی کارهای دفتر ما در گذشته و حال بوده است.(Foster 18/7/2011)
از اواخر دهه پنجاه شمسی، معماری های- تک مورد نقد طرفداران حفظ محیط زیست قرار گرفت. آنها تکنولوژی مدرن و آلودگی‌های ناشی از آن را مخرب محیط زیست و عامل از بین بردن زیست بوم کره زمین عنوان نمودند. ولی معماران های- تک حاضر به صرف‌نظر کردن از تکنولوژی مدرن نبودند. بدین لحاظ آنها نام خود را به اکو- تک۳ تغییر دادند. در این سبک جدید، تکنولوژی در مقابل محیط زیست قرار ندارد، بلکه تکنولوژی در کنار و به موازات شرایط زیست محیطی در طرح ساختمان به‌کار گرفته می شود. طرح نورمن فاستر برای پارلمان آلمان ( قبادیان ۱۳۹۰، ۱۲۷-۱۲۴) و کامرز بانک۴ در فرانکفررت آلمان (foster 5/8/2011) دو نمونه از بهترین ساختمان ها به سبک اکو- تک است.
همواره در ساختمان‌های شاخص های- تک و اکو- تک، یک یا چند تکنیک بدیع و نوظهور از لحاظ نحوه به‌کارگیری و استفاده از سازه، تاسیسات، سیرکولاسیون، شرایط اقلیمی و یا معماری پایدار ملاحظه می‌شود. حتی در مواردی که در طرح‌های آنها هنوز فن‌آوری لازم وجود ندارد، معماران این سبک با توسل به اساتید و متخصصین فن، اقدام به تحقیق و ابداع تکنیک‌های مورد نیاز می‌کنند.
در این رابطه می‌توان از شهرک جدید الاحداث مصدر در حومه شهر ابوظبی نام برد. در یک اقلیم بسیار گرم و مرطوب، دفتر نورمن فاستر با ابداع فن‌آوری‌های نوظهور، اولین شهرک صفر کربن و صفر ضایعات را به سبک اکو- تک طراحی کرده است. (قبادیان ۱۳۸۸، ۴۰)
نمونه‌ها در ایران
با وجودی که از عمرمعماری های- تک حدود چهار دهه می‌گذرد، ولی ساختمان‌های معدودی به این سبک در ایران ساخته شده و اکثر این ساختمان‌ها در تهران است. دلیل عمده آن می‌تواند به لحاظ نیاز به تکنولوژی بسیار پیشرفته جهت اجرای این‌گونه بناها باشد. دلیل دیگرآن هزینه نسبتا زیاد برای احداث و نگهداری این ساختمان‌ها است که آن نیز عامل دیگری جهت احداث کم شمار این بناها می‌باشد. در این قسمت پنج نمونه از ساختمان‌های های- تک در ایران بحث و تحلیل خواهد شد.
۱- ورزشگاه فرح آباد – تختی
اولین ساختمانی که در ایران می‌توان به آن عنوان های- تک اطلاق نمود، ساختمان ورزشگاه فرح آباد- تختی واقع در قصر فیروزه، در جنوب شرق تهران است. این ساختمان در زمان رژیم گذشته توسط «جهانگیر درویش» طراحی و در سال ۱۳۵۳ اجرا شد. این یکی از ورزشگاه‌های زیبای کشور است که با بتن نمایان اجرا شده است. در این ورزشگاه، فقط در یک سمت زمین فوتبال جایگاه تماشاچیان وجود دارد که آن هم در سمت غرب زمین و پشت به آفتاب بعد ازظهر و غروب۵ است. بر بالای این جایگاه یک سایبان بتنی گسترده قرار دارد که توسط میل‌گرد، به دو ستون بسیار مرتفع در دو طرف جایگاه تماشاچیان متصل می باشد.
ورزشگاه مذکور که در قسمت شرق تهران قرار دارد، نخستین مجموعه‌ای است که برای پوشش وسیع آن از سیستم کابلی بهره‌گیری شده است. طرح جامع ورزشگاه ، معماری استادیوم و پوشش آن توسط جهانگیر درویش صورت پذیرفت. محاسبات پوشش فضا توسط فرانسوی‌ها ۶ و مدل‌سازی سیستم کابلی در دانشگاه ساری ۷ انگلستان و پلی تکنیک لندن انجام گرفت و سپس اجرای آن پوشش- که در ایران تازگی داشت- توسط مهندسان و کارگران الجزایری، که برای فرانسوی‌ها کار می کردند ، به مرحله‌ی اجرا درآمد. (باور، ۱۳۸۸، ۱۴۰)
نمایش سازه بتنی بنا به صورت نمایان و قرار دادن یک سایه بان وسیع بتنی بر بالای جایگاه تماشاچیان، با ترکیب و شکل زیبایی انجام شده و این ورزشگاه را در زمره یکی از شکیل‌ترین ساختمان های این سبک در ایران قرار می‌دهد. اگرچه طرح، اجراء و تکنولوژی مورد استفاده در این ورزشگاه یک نوآوری هنرمندانه در کشور محسوب می شود، ولی این نوع طراحی و فن آوری در دیگر بناها در ایران مشاهده نشده است.
۲- ساختمان صدا و سیما
ساختمان صدا و سیما در شهر مشهد در اواخر سلطنت پهلوی دوم، توسط دفتر رنزو پیانو ۸ طراحی شد. در نمای کلی ساختمان، به نظر می‌آید که پوسته خارجی آن از بدنه بنا کنده شده و ستون‌ها، خرپاها، تیرها، بادبندها، راه پله‌ها و لوله‌ها و دودکشهای تاسیساتی بر روی نمای خارجی ساختمان هویدا شده است. ترکیب سازه و سیرکولاسیون به رنگ سفید بر روی بدنه تیره رنگ شیشه‌ها، به شاخص نمودن نمای بخش‌های فنی و عملکردی ساختمان کمک کرده است.
دو نقطه ضعف ظاهری در این بنا ملاحظه می‌شود. اول بام آن است که از نظر ترکیب و رنگ با سایر قسمت‌های ساختمان همخوانی ندارد. همچنین این مطلب در مورد دیوارها و نرده‌های حصار محوطه صادق است. این ساختمان بعد از انقلاب اسلامی تکمیل شد و هم اکنون مورد استفاده صدا و سیما قرار دارد.
در این بنا، نمادهای شاخص سبک های- تک به زیبای به نمایش گزارده شده. اگرچه این ساختمان از جمله بناهایی است که کمتر در مورد آن تحقیق و بحث شده است.
۳- پایانه مسافری۹ فرودگاه بین‌المللی امام خمینی
حدود سی سال است که اکثر قریب به اتفاق پایانه‌های مسافری برای فرودگاه‌های بزرگ جهان به سبک‌های- تک طراحی می‌شوند. در این رابطه می‌توان از فرودگاه‌های شهرهایی چون کانسای در ژاپن، پکن و هنگ کنگ در چین، کوالالامپور در مالزی، دبی در امارات، مونیخ در آلمان، دنور در آمریکا و بسیاری دیگر نام برد.
ساختمان پایانه مسافری فرودگاه زمینه‌ای مناسب برای استفاده از سبک‌های- تک است. پایانه فرودگاه مجهز به جدیدترین ابزار آلات فن‌آوری است و یک فضای پر رفت و آمد با عملکردهای متنوع در طول شبانه روز و در طی دوازده ماه سال است. با توجه به حجم روزافزون مسافر و نیاز به دهانه‌های بسیار بزرگ، تاسیسات مکانیکی عظیم، سیرکولاسیون در نقاط مختلف ساختمان و پنجره‌های وسیع، این سبک به خوبی می‌تواند پاسخ‌گوی این احتیاجات باشد.
ترمینال مسافری فرودگاه بین‌المللی امام خمینی در جنوب شهر تهران یکی از جدیدترین و زیباترین فرودگاه‌های ایران به سبک های- تک است. تصمیم و برنامه‌ریزی برای احداث این فرودگاه در اواخر دهه ۱۳۴۰ صورت گرفت. « در اسفند ماه ۱۳۵۳ سازمان هواپیمایی کشوری قرارداد خدمات مشاور برای فرودگاه بین‌المللی تهران را با مهندسین مشاور تامز- آلفا منعقد می نماید» ( کاویانی ۱۳۶۷، ۳۳). شرکت آمریکایی تامز Tamsطراح فرودگاه دالاس فورت ورث و آلفا بیان‌گر مهندسین مشاور فرمانفرمایان بود که هر یک ۵۰% سهم داشتند (همان). تا زمان وقوع انقلاب در سال ۱۳۵۷، عملیات خاکی به پایان رسیده بود. با شروع جنگ ایران و عراق، کارگاه به صورت نیمه تعطیل و پس از پایان جنگ، عملیات اجرایی فرودگاه و طراحی پایانه مسافری آغاز شد.
طرح پایانه مسافری توسط شرکت Aeroport De Paris – ADP به سرپرستی پل آندرو ۱۰– معمار معروف فرانسوی و متخصص طراحی فرودگاه – انجام شد. همچنین شرکت‌های مختلف ایرانی جهت کامل نمودن طراحی و اجرای آن سهیم بودند. در این رابطه می‌توان از مهندسین مشاور آتک و مهندسین مشاور باوند جهت تکمیل طراحی بنا نام برد. شرکت ایمن راه مسئولیت طراحی و نظارت اجرایی بخش پارکینگ، پل‌ها و راه‌های جلوی ترمینال را به عهده داشت. اجرای ساختمان به عهده شرکت‌های کیسون، دی و ملی ساختمان بوده است.
به واسطه وقوع انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ ایران و عراق، اجرا و تکمیل این فرودگاه به درازا کشید و در نهایت، در سال ۱۳۸۳ توسط حجت الاسلام خاتمی افتتاح شد. اکثر قریب به اتفاق پروازهای خارجی از تهران از طریق این فرودگاه انجام می‌شود. سایت فرودگاه بین دو اتوبان تهران قم و تهران ساوه قرار دارد و به هر دو اتوبان دسترسی مستقیم دارد. قرار است متروی تهران در آینده نزدیک به این فرودگاه متصل شود. پایانه مسافری فرودگاه امام خمینی حدود ۸۰,۰۰۰ متر مربع زیر بنا و در چهار طبقه احداث شده است.
از پل آندرو هنگام ورود به ایران روایت شده که گفته ایران سرزمین طاق‌ها و گنبد‌ها است. بدین لحاظ وی یک طاق بزرگ به طول دهانه ۲۸۵ متر طراحی کرده و در زیر این طاق عملکردهای گوناگون پایانه را در دو طبقه جانمایی نموده است. طبقه زیرین جهت مسافرین ورودی و طبقه فوقانی برای مسافرین خروجی در نطر گرفته شده است.
از سیستم مرکب بتونی- فلزی برای سازه این بنا استفاده شده. اسکلت و کف‌های این پایانه، بتنی و طاق سرتاسری آن سازه فولادی است. از جمله قسمت‌های زیبای این پایانه، سرستون‌های های- تک آن است. در قسمت فوقانی هر یک از ستون‌ها مدور بتنی، سرستونی با لوله عریض فلزی اجرا شده است. قسمت فلزی ستون‌ها از بالا و از پایین از چهار طرف با کابل‌های کششی مهاربندی شده اند. در پایین سرستون‌ها، چراغ‌های روشنایی سالن پایانه نصب شده است.
نکته حائز اهمیت دیگر در مورد ساختمان پایانه، شفاف بودن دو نمای اصلی آن در سمت شمال و جنوب است. سالن مسافران خروجی و راهروی طویل مرتبط با خروجی به سمت هواپیماها نیز کاملا شفاف است. بدین ترتیب دید بسیار خوبی از هواپیماها و نشست و برخاست آنها برای مسافران خروجی ایجاد شده است. دو نمای شفاف مذکور و راهروی ارتباطی با شیشه‌ای دو جداره سرتاسری پوشیده شده و میله‌ها و کابل‌های کششی به صورت بادبند و پشت بند در سمت داخل و خارج این سطوح شیشه‌ای قرار دارند. از جمله ایرادات بنا، عرض نسبتا کم ساختمان و ارتفاع کوتاه فضاهای مقابل باجه گذرنامه برای مسافرین ورودی است.
پله ها، رامپ ها، آسانسورها و تسمه‌های انتقال مسافر به صورت نمایان است. سیستم حرارتی و برودتی ساختمان کلا به صورت هوا‌دهی است و از سیستم مدیریت ساختمان «B.M.S» برای کنترل آن استفاده شده است. احداث بخش‌های جدید و تکمیل مجموعه فرودگاه همچنان ادامه دارد.
۴- رستوران بوستان گفتگو
رستوران بوستان گفتگو از جمله بناهای زیبایی است که در بوستانی به همین نام در سال ۱۳۸۲ افتتاح شد. بدنه سالن رستوران حدود یازده متر به فضای بیرون کنسول شده. این بدنه توسط ستون‌های مرتفع فلزی و تیرهای کششی به شکل هنرمندانه‌ای در فضا به صورت معلق نگاه داشته شده است. سالن رستوران به شکل دو نیمه بر فراز یک دریاچه قرار دارد. هر نیمه از سه طرف دارای پنجره‌های سرتاسری است. بدین ترتیب دید بسیار جالبی از داخل سالن رستوران به فضای بیرون ایجاد شده. ستون‌ها و بادبندهای بخش کنسول شده بنا بر روی پنجره های سرتاسری نمایان است.
تنها نقص طرح این رستوران این است که شکل، ترکیب و ایده کلی بنا از بیرون بنا و داخل آن با یکدیگر همخوانی ندارد. بنا از بیرون کاملا یک ساختمان‌های- تک است ولی سطوح داخل بنا با گچبری های سنتی تزیین شده که سنخیتی با کلیت بنا ندارد.
۵- ساختمان اداری فرشته
ساختمان اداری در خیابان فرشته در تهران توسط فرهاد احمدی طراحی و در سال ۱۳۸۴ اجرا شده است. طرح این بنا با ترکیب زیبایی از سه حجم متفاوت با سطوح شفاف، نیمه شفاف و غیر شفاف است. این سه حجم از سمت خیابان به ترتیب مکعب، مخروط و استوانه بیضوی شکل می باشند. حجم مخروط در اجرا تبدیل به استوانه شده است.
پوسته حجم اول کاملا شفاف و اسکلت فلزی آن به صورت عریان، در بیرون پوسته شیشه‌ای نمایان شده است. ستون‌ها، تیرها و بادبندهای بنا از داخل پوسته ساختمان به بیرون کشیده شده و بخشی از وزن بنا به این ترتیب تحمل شده است. طراح بنا می‌نویسد « بلوک اول با ارتفاع کمتر ( چهار طبقه) با نمای کاملا شیشه ای در اطراف، با فاصله و درون سازه فلزی مهاربندی شده قرار گرفته تا حس سبکی و تعلیق آن افزایش یابد. ( احمدی ۱۳۸۳، ۴۸)
پوسته بدنه استوانه نیمه شفاف است و از ورای نرده های حلقوی فازی، راه‌پله فلزی ساختمان نمایان است. حجم سوم که در انتهای سایت است دارای پوشش سیمانی است و به جز تعدادی پنجره، سایر قسمت‌های آن غیر شفاف است.
ویژگی‌ها
ویژگی‌های سبک های- تک در ایران را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد:
۱- نمایان نمودن سازه، تاسیسات و سیرکولاسیون
۲- استفاده از سطوح وسیع شیشه ای
۳- قابل رویت نمودن عملکردها و اجزاء ساختمان
۴- بکارگیری مصالح براق فلزی و یا بتن نمایان در سطوح ساختمان
۵- استفاده از اجزاء کششی سبک
در رابطه با معماری اکو- تک، تعدادی طرح و مقاله در مجامع مختلف علمی و حرفه‌ای ارائه شده، ولی ساختمانی به سبک اکو-تک تاکنون در ایران احداث نشده است.
تعدادی ساختمان به ظاهر های- تک نیز در طی دو دهه اخیر در خیابان‌های لوکس تهران و بعضی از شهرستان‌ها احداث شده است. در اغلب موارد، ورق‌های براق فلزی برای پوشش نهایی بنا مورد استفاده قرار گرفته و خرپاها و ستون‌های بزرگ و ملون بر روی این بناها نمایان شده است. وی این اسکلت‌های زیبا، در عین حال فریبنده نیز هستند زیرا هیچگونه عملکرد سازه‌ای ندارند. به عبارتی ساختمان به روش معمول اجرا شده و جهت بزک آن چندین تیر فلزی و یا چیزی شبیه آن بر روی نما نصب گردیده است.
باید بیان داشت که در این گونه بناها، این تکنولوژی پیشرفته نیست که به صورت نو ظهوری، یک مسیر جدیدی فراروی صنعت ساختمان ایران قرار داده است. این بناها تقلیدی سطحی از ساختمان‌های غربی، بدون ارائه هیچگونه نوآوری و راه کار تازه در استفاده از فن‌آوری نوین در ساختمان می‌باشند.
.
پی نوشت:
۱- Centre Georges Pompidou
۲- Positivism
۳- Eco-Tech به معنای اکواوژی (محیط زیست) و تکنولوژی است.
۴- Commerzbank Headquarters
۵- معمولا مسابقات فوتبال بعداز ظهر انجام می شود.
۶- شرکت B.E.T. : CETAC
۷- Surrey
۸- در این که طراح این بنا که بوده، اطلاعات موثقی وجود ندارد. از کسی که بیش از دیگران نام برده شده رنزو پیانو است.
۹- Passenger terminal
۱۰- Paul Andreu
.
۱ – احمدی، فرهاد (مرداد و شهریور ۱۳۸۳) “ تجربه ای دیگر در زمینه معماری پایدار” فصلنامه معمار، شماره ۲۶، صص۴۹-۴۸
۲ – باور، سیروس (۱۳۸۸) “ نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران” نشر فضا، تهران
۳ – قبادیان، وحید، سید احمد رضا یکانی فرد ( بهمن و اسفند ۱۳۸۸) “ شهر مصدر- شهر صفر کربن، صفر ضایعات” مجله شمس، شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان، سال هشتم، شماره ۶۳ و ۶۴، صص ۴۸-۴۰
۴ – قبادیان، وحید (۱۳۹۰) “مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب”، چاپ پانزدهم، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران
۵ -کاویانی، سعید (۱۳۶۷) “ فرودگاه بین المللی جدید تهران- هفتم تیر” مجله معماری و هنر ایران، شماره ۴، اصفهان، صص ۳۷-۲۶
۶ – Brensing, Christian (2000) “Icons of Architecture, the 20th Century”, Edited by SabineThiel-Siling, Prestel, Munich, pp. 128-129
۷- Foster, Norman – visited 18/7/2011
http://www.fosterandpartners.com/Data/philosophy
۸-Foster, Norman – visited 5/8/2011
http://www.fosterandpartners.com/projects/0626
.
.
High-Tech & Echo-Tech Architecture in Iran
Abstract:
High-Tech architects like their predecessors – modern architects – believe in science, technology and the modern machine age. But if modern architects show their buildings as machine, high-techs show inside the machine.
In high-tech buildings, technological parts of the building like structure, mechanical or circulation is exposed. The most advanced technologies and innovations are presented in an artistic manner in this style.
Although there has passed about four decades since the start of this style in the west, but few buildings built in this style in Iran. One reason may be because the buildings of this style require very advance technologies and material to build. The other is because these buildings are rather expensive to build and maintain.
Imam Khomeini Airport in Tehran and a few offices and sport stadiums were built in this style in Iran. This tendency developed as a result of the progressive aims of few avant-garde architects. In the design of these architects, there are no signs or influences of Persian architecture. Rather it is the function and technological parts of the building which determine the form.
Because of environmental concerns, high- tech architects in the west changed their name to eco-tech. in this new style; technology is utilized with respect to nature and not against it. There have been articles and conferences about eco-tech architecture, but to this day, no building has been built to this style in Iran.
The main features of high-tech architecture in Iran can be summarized as following:
۱ – Exposing the structural, mechanical and circulation parts of the building
۲ –Making the body and components of the building transparent.
۳ – Using glossy metallic materials or exposed concrete displayed on the surfaces of the building
۴ – Using light tensile components
منتشر شده در: فصلنامه طراح / شماره ۴، پاییز ۱۳۹۰ ، معماری ، صفحه ۱۱۴
به قلم: وحید قبادیان
.
کپی‌رایت این مطلب متعلق به «دوهفته نامه طراح امروز» می‌باشد. لذا بازنشر آن در نشریات و فضای وب (وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی) با هر شکل و عنوان، فقط با پذیرش کتبی شرایط گروه رسانه‌ای طراح در ثبت مرجع و ماخذ امکان‌پذیر است.